Паян, пушӑн 13-мӗшӗнче, «Янташсем» Шупашкар районӗнчи Ҫатра-Лапсар шкулне ҫитрӗҫ — кунта вӗренекен шкул ачисене хӑйсен юррисене юрласа савӑнӑҫ кӳчӗҫ. Концертра нумай ҫӗнӗ юрӑ пулчӗ — вӗсен концерчӗсене тӑтӑшах ҫӳрекенсем уйӑрса та илчӗҫ пулӗ.
«Янташ» ушкӑн килнине пӗлсе шкулта ашшӗ-амӑшӗсемпе тӗлпулу йӗркеленӗ — ҫавна май итлекенсен йышӗ самай пысӑкччӗ.
Концерт итлекенсен кӑмӑлне тивӗҫтерни кашни юрӑна тӑвӑллӑн алӑ ҫупса кӗтсе илнинчех тата юрӑ вӗҫленсен ҫавӑн пекех алӑ ҫупса пахаланинчен сисӗнчӗ. «Янташсем» те ӑна сиссе юрӑ хыҫҫӑн юрӑ шӑрантарчӗҫ — пӗри тепринчен илемлӗрех те ӑшӑрах. Ҫавна май ирхи ҫанталӑк та ӑшӑнчӗ пулас — сивӗ ҫил таҫта кайса кӗчӗ, ҫурт тӑррисенчи юр ирӗлсе пат та пат тумлама пуҫларӗ. Уйрӑмах «Ҫуркунне» юрӑ хыҫҫӑн епле ан ӑшӑттӑр тата?
Концерта вӗҫленӗ май «Янташ» ушкӑн ачасене чӑваш чӗлхине упрама, ӑна чун-чӗререн вӗренме каларӗҫ. Ашшӗ-амӑшӗсене те аякка тӑма сӗнмерӗҫ — тӑван чӗлхене вӗрентесси, ӑна мӗн ачаран юратма хӑнӑхтарасси вӗсенчен ытларах килет терӗҫ.
Пуш уйӑхӗн 12-мӗшӗнче ҫанталӑк хӑйӗн ӑшшине ытлашшиех палӑртмарӗ — юрӗ те ҫӑватчӗ, сивӗ ҫилӗ те пите чӗпӗте-чӗпӗте илетчӗ. Шупашкарти «Mega Galaxy» культурӑпа кану центрӗнче вара питӗ ӑшӑччӗ — кунта 15 сехетре «Чӑваш пики-2010» ӑмӑрту пуҫланчӗ.
«Чӑваш пики-2010» ята илес тесе 12 хӗр тупӑшрӗҫ — хӑйсен пултарулӑхӗпе, сӑпайлӑхӗпе, илемлӗхӗпе тата маттурлӑхӗпе мала тухма тӑрӑшрӗҫ. Пикесем ҫак районсемпе хуласенчен пулчӗҫ — Ананьева Ольга (Етӗрне), Иванова Наталия (Канаш районӗ), Кириллова Аня (Комсомольски районӗ), Томасова Татьяна (Краскоармейски районӗ), Андреева Татьяна (Муркаш районӗ), Кудрявцева Алина (Патӑрьел районӗ), Александрова Наталия (Сӗнтӗрвӑрри районӗ), Краснова Марина (Ҫӗмерле районӗ), Королева Алиса (Тӑвай районӗ), Арсентьева Ольга (Шупашкар), Иванщикова Екатерина (Шупашкар районӗ), Михайлова Надежда (Элӗк районӗ).
Пуш уйӑхӗн 12-мӗшӗнче (вӑл кун эрнекуна лекет) Шупашкарти «Mega Galaxy» ятлӑ культурӑпа кану центрӗнче «Чӑваш пики-2010» ӑмӑртӑвӗ иртӗ. Кӑҫал вӑл 4-мӗш хут пулӗ.
Ӑмӑртӑва пурӗ 17-25 ҫулхи 13 хӗр хутшӑнӗ. Йӗпреҫ, Канаш, Комсомольски, Патӑрьел, Сӗнтӗрвӑрри, Тӑвай, Хӗрлӗ Чутай, Шупашкар, Элӗк районӗн пикисем пулӗҫ. Шупашкар хулинчен те пӗр хӗр хутшӑнӗ.
Ӑмӑртуҫӑсен чи хитре, чи маттур, чи сӑпайлӑ, чи ӗҫчен пике вырӑнне йышӑнма хӑйсене тӗрлӗ енчен кӑтартма тивӗ — чӑваш халӑх йӑли-йӗркисемпе ун кун-ҫулне те пӗлмелле, чӑваш тумне тӑхӑнса хӑйсен илемне те кӑтартмалла, пултарулӑхпа та палӑрмалла. Ӑмӑрту вӗҫӗнче вӗсен тата жюрие чӑвашсен апат-ҫимӗҫӗпе хӑналамалла. Паллах, хӑйсем хатӗрленӗскерпе, лавккара туяннипе мар.
Мала тухнӑ хӗр пӗтӗм Раҫҫей шайӗнчи «Чӑваш пике» ӑмӑртӑва хутшӑнӗ — унта вара ытти регисонсенчи пикесемпе тупӑшса маттурлӑха кӑтартма тивӗ. Ӑмарту Шупашкарта (иртӗ ҫулсенче Мускавра ытларах иртетчӗ) кӑҫалах иртӗ.
Нарӑсӑн 19-мӗшӗнче Шупашкар районӗнче вырнаҫнӑ Ҫатра-Лапсарти пӗтӗмӗшле тӗп пӗлӳ паракан шкулта Лидия Сарине шкул ачисемпе тӗл пулчӗ. Ачасем валли ҫыракан паллӑ ҫыравҫӑна вӗренекенсем кӑмӑллӑн кӗтсе илчӗҫ — ыйтусем парса ун пурнӑҫӗпе кӑсӑкланчӗҫ, парнепе чыслама та манмарӗҫ.
Лидия Сарине тӗлпулура хӑйӗн ҫинчен каласа пачӗ, ачасене сӑвӑсемпе паллаштарчӗ.
Тӗлпулу вӗҫленнӗ хыҫҫӑн хаклӑ хӑна шкулти музейпе паллашрӗ. Экскурсие 7-мӗш класра вӗренекен Леонтьева Оксана ирттерчӗ — шкулӑн историйӗпе, унӑн чаплӑ вӗренекенӗсемпе паллаштарчӗ.
Нарӑсӑн 3-мӗшӗнче Чӑваш Республикин Вӗренӳ институчӗн чӑваш чӗлхипе литератури кафедри йӗркеленипе «10-11 классен чӑваш литератури учебникӗсемпе хрестоматийӗсем» темӑпа ҫавра сӗтел иртрӗ. Ҫавра сӗтел тӗллевӗ — авторсене учебникпа хрестоматисен ҫӗнӗ кӑларӑмӗ валли сӗнӳ парасси. Калаҫӑва кашни районтанах килнӗ вӗрентекенсем хутшӑнчӗҫ. Канашлӑва Чӑваш Республикинчи тӑван чӗлхе вӗрентекенӗсен ассоциацийӗн ертӳҫи Г.Л.Никифоров уҫрӗ. Чи малтанах 10-мӗш класӑн вӗренӳ кӗнекин авторӗ В.Г.Родионов профессор тата 11-мӗш класс вӗренӳ кӗнекин авторӗ Г.И.Федоров профессор сӑмах илчӗҫ, ҫӗнӗ кӗнекесен тытӑмӗ ҫинчен каласа пачӗҫ. Чӑваш Республикин Вӗрентӳ министерствин тӗп специалисчӗ И.В.Ядранская, Вӗренӳ институчӗн чӑваш чӗлхипе литератури кафедрин пуҫлӑхӗ Ю.М.Виноградов, Чӑваш наци лицейӗн вӗрентекенӗ Г.Л.Никифоров, Шупашкар районӗнчи Кӑшавӑш шкулӗн вӗрентекенӗ Е.
Паян, кӑрлачӑн 26-мӗшӗнче, «Ҫатра-Лапсарти пӗтӗмӗшле пӗлӳ паракан тӗп шкул» муниципиаллӑ вӗренӳ учрежденийӗнче Анатолий Смолин тата Владимир Мишан (тулли ячӗ — Васильев Владимир Михайлович) сӑвӑҫсемпе тӗлпулу иртрӗ. Шкул ачисем хаклӑ хӑнасене тараватлӑн кӗтсе илчӗҫ. Сӑвӑҫсем хӑйсен кун-ҫулне уҫса панӑ хушӑра ыйтусем парса вӗсен ӗҫ-хӗлӗпе, хальхи пурнӑҫӗпе кӑсӑкланчӗҫ. Владимир Мишан, пенсие тухиччен шалти ӗҫсен министерствин ӗҫтешӗ пулнӑран, хӑйӗн ӗҫӗнче пулса иртнӗ тӗслӗхсемпе паллаштарчӗ, ачасене йӗркене пӑхӑнма сӗнчӗ. Анатолий Смолин вара ҫар хӗсметне мӗнле лекни пирки каласа пачӗ — унта вӑл, ыттисенчен юлас мар тесе (ӑна ҫара илесшӗн пулман иккен) виҫӗ енпе чемпиона тухнӑ иккен — пӗчӗк дистанцие чупассипе, сӗтел тенисӗпе тата самбо кӗрешӗвӗпе. Сӑвӑҫсем хӑйсен пӗрремӗш сӑввисем пирки те, ҫӗннисем пирки каласа пачӗҫ. Хӑшӗ-пӗрине вуласа та пачӗҫ. Сӑвӑ туйӑмӗ пур пулсан, ӑна пытармалла мар терӗҫ, вӑтанмасӑр аталантармалла терӗҫ.
Шкул ӗҫченӗсем сӑвӑҫсене ыркӑмӑллӑн та тараватлӑн кӗтсе илчӗҫ — шкул историйӗпе, унӑн кун-ҫулӗпе паллаштарчӗҫ. Шкул музейӗ хӑнасене самай тӗлӗнтерчӗ — вӗсем унти экспонатсене ырларӗҫ кӑна мар, ӑна ҫӗнетес, хальхи сӑна кӗртес тӗлӗшпе пулӑшма шантарчӗҫ, сӗнӳсем пачӗҫ.
2009 ҫулхи декабрӗн 12-мӗшӗнчен Шупашкар рйонӗ тата Сӗнтӗрвӑрри районӗсен ҫар ӗҫ комиссариачӗ Чӑваш Республикин Ҫар ӗҫ комиссариачӗн Шупашкар тата Сӗнтӗрвӑрри районӗсенчи пайӗ пулса тӑчӗ. Ҫӗнӗ ҫултан ҫак пайри ҫар комиссарӗн должноҫне те пӗтернӗ. Э. Г. Комиссаров халь Чӑваш Республикин Ҫар ӗҫ комиссариачӗн Шупашкар тата Сӗнтӗрвӑрри районӗсенчи пай пуҫлӑхӗ шутланать.
Юпан 15-мӗшӗнче Шупашкар районӗнче вырнаҫнӑ Ҫатра-Лапсар тӗп пӗлӳ паракан шкулта Светлана Асаматпа тӗлпулу иртрӗ.
Паллӑ юрӑҫ, композитор тата сӑвӑҫ шкул ачисене хӑйӗн ҫинчен каласа пачӗ, сӑввисемпе паллаштарчӗ. Унсӑр пуҫне ку шкулта вӗренсе тухнӑ Николай Плотниковпа пӗрле, слайдсем усӑ курса, кӑҫал Чӑваш Ен, Самар Ен, Пушкӑртстан тата Тутарстан тӑрӑх иртнӗ чунҫӳрев пирки тӗплӗн каласа пачӗ. Ачасем тимлесе итлесе ларчӗҫ.
Тӗлпулу хыҫҫӑн викторина иртрӗ — шкул ачисем чӑваш историпе тата тӑван тавралӑхпа ҫыхӑннӑ ыйтусем ҫине хуравларӗҫ. Чи пултаруллисем парнеллӗ пулчӗҫ.
Светлана Асамат шкулти историпе таврапӗлӳ музейӗпе паллашрӗ — вӑл экспонатсемпе пуян пулнине, ӑна тӑрӑшса йӗркелени куҫа курӑнни пирки пӗлтерчӗ. Шкул ачисене тӑрӑшса вӗренме, аслисене итлеме хушса хӑварчӗ.
Шупашкар районӗнче 58 пин ҫын ытла пурӑнать. Юлашки ҫулсенче район халӑхӗн йышӗ ӳсрӗ. Ку ӳсӗм ҫуралакан ачасен хисепӗ пурнӑҫран уйрӑлакансен йышӗнчен пысӑкраххипе мар, района пурӑнма килекенсем хушӑнсах пынипе пулса пырать.
Район хуласен ҫумӗнче вырнаҫнӑран кунта чылаййӑн куҫса килеҫҫӗ. Ҫурт-йӗр хуласенчи хваттерсенче пурӑнакансем те нумай лартаҫҫӗ. Хайхи «Дом в деревне, свое молоко» лозунг хӑйӗн ӗҫнех тӑвать.
Ял халӑхӗн хисепӗ пирки ял администрацийӗсем тытнӑ экспертсем мӗнле прогноз параҫҫӗ-ха;
2007 ҫулхи кӑрлачӑн 1-мӗшӗ тӗлне Апаш ял тӑрӑхӗнче 2026 ҫын пурӑннӑ. «2020 ҫул тӗлне Апаш ял тӑрӑхӗнче пурӑнакансен йышӗ паянхи шайрах юлӗ е нумаях чакмӗ» тенӗ ял тӑрӑхӗн генеральнӑй планӗнче. Шемшер ял тӑрӑхӗнче 1280 ҫын пурӑннӑ. 2025 ҫул тӗлне 1269 ҫын юлма пултарать теҫҫӗ экспертсем. Атайкасси ял тӑрӑхӗнче 2787 ҫын пропискӑра тӑнӑ. Анчах пуласлӑхра кунта та йыш чакать иккен. Вӑрман-Ҫӗктер ял тӑрӑхӗнче 4780 ҫын тӗпленнӗ. 2025 ҫулта кунта 40 ҫын сахалрах пурӑнма пултарать.
Мускавра авӑн уйӑхӗн вӗҫӗччен Пӗтӗм Раҫҫейри XXII пыл ярмаррки ӗҫлӗ. Унта чӑваш пылне те тутанса пӑхма май пулӗ.
Ку ярмарка ҫулталӑкра иккӗ иртет — хӗлле Манежра, ҫулла — «Коломенски» паркра.
Енчен те малтанхи ҫулсенче ку мероприятине чӑвашран пӗр Шупашкарти Кузьминсен ҫемьи кӑна каятчӗ пулсан, юлашки ҫулсенче хутшӑнакансен йышӗ ӳсрӗ. Кӑҫал ярмарккӑра Столяровсен (Шӑмӑршӑ районӗ) тата Наколаевсен (вӗсен утарӗсем Ҫӗрпӳ, Элӗк тата Шупашкар районӗсенче вырнаҫнӑ) хуҫалӑхӗсенче туса илнӗ пыла туянма пулать. Сӑмах май Мускавсем пирӗн республикӑра туса илнӗ пыла кӑмӑлласах туянаҫҫӗ.
Сӑнӳкерчӗкӗн авторӗ Сергей Приходько.
-2.7 °C